Hoe is het Vechtdal ontstaan, zoals het vandaag de dag is? Een verhaal dat terug gaat naar 370.000 jaar geleden: van ijsvlaktes tot een subtropisch gebied en de eerste mensen in het Vechtdal. Een wondermooi proces waar veel vondsten tot 130.000(!) jaar geleden zijn gedaan.

Vanaf ongeveer 3400 v. Chr. vestigden de eerste Trechterbekermensen zich in deze regio. Hun naam is afkomstig van hun typische aardewerk met veel versieringen. In de omgeving van Dalfsen zijn veel overblijfselen en voorwerpen van deze eeuwenoude cultuur gevonden.

Rond 2000 v. Chr. werd er al volop gehandeld met Midden- en Zuid-Europa. Goud, zout en brons werden geruild tegen vee en barnsteen uit het Waddengebied. Van deze grondstoffen werden bijvoorbeeld wapens en gereedschappen gemaakt. Er zijn verschillende overblijfselen gevonden in de omgeving van Dalfsen.

In het Romeinse leger leerden jonge boerenzonen uit de omgeving van Dalfsen nieuwe hoogstaande bouwtechnieken. Deze kennis namen zij mee terug naar huis. In de omgeving van Dalfsen zijn veel vondsten gedaan uit de Romeinse tijd, waaronder het bronzen Mercuriusbeeldje en een munt van keizer Hadrianus (117-138 na Chr.).

In de 9e eeuw ontstond het zogenaamde hofstelsel. Boeren zonder eigen grond betaalden belasting aan grondbezitters. Het Hof van Ierte was van grondbezitter. Het hofstelsel verwaterde vanaf 1200. Tegenwoordig is de Ierthe in particulier bezit.

Omstreeks 700 na Chr. ontstonden er nieuwe nederzettingen in het heide- en essenlandschap. Alle boeren hadden vroeger schapen. Er stonden vele schaapskooien waarvan 42 stuks in Nieuwleusen en 62 stuks in Dalfsen. Uit de nederzettingen zijn later de hedendaagse buurschappen en het dorp Dalfsen ontstaan.

Om het gebruik van de gronden te reguleren en te onderhouden, werden door de eigenaren van de grond en bezitters van boerderijen markegenootschappen opgericht, de zogenaamde marken. In Dalfsen werden er van 1300 tot 1450 zeven marken opgericht.

Omstreeks het jaar 1000 werd de bisschop van Utrecht (gevestigd in Deventer) naast kerkelijk ook wereldlijk leider van het Oversticht. Hij voegde het kerkdorp Dalfsen samen met de buurschappen. Daardoor ontstond het kerspel of de parochie Dalfsen als bestuurlijke eenheid. In 1811 ontstond de hedendaagse gemeente Dalfsen.

De Grote Kerk in Dalfsen werd al in 1178 gebouwd. In gotische stijl, oost-west richting en op een hoger gelegen stuk land. Door de jaren heen is er van alles aan de kerk veranderd. Toch wordt deze nu nog steeds gebruikt door de protestantse gemeente van Dalfsen.

In 1672 werd een nieuwe kerk gebouwd bij de viersprong in Nieuwsleusen. Participanten van de Leusener Compagnie waren erg betrokken bij de kerk en schonken veel geld. Het ledenaantal bleef groeien. In 1830 werd er daarom een grotere kerk gebouwd op dezelfde plek: de Grote Kerk.

Rond het jaar 1640 werd de havezate Oosterveen gebouwd in een gebied dat kort daarvoor was ontgonnen. Slechts één pentekening is gevonden.

In de 11e eeuw werden er meerdere kastelen gebouwd. Ondanks de vele tegenslagen is Kasteel Rechteren het enige middeleeuwse kasteel in Overijssel waarvan delen bewaard zijn gebleven. Het kasteel heeft inmiddels geen burchtrechten meer, maar is in bezit van een adellijke familie.

Rondom de dorpen en in het buitengebied staan nog verschillende prachtige oude boerderijen die alle vele eeuwen bestaan zoals bijvoorbeeld de boerderijen in Millingen en Emmen, bij den Aalshorst en den Berg, in Nieuwleusen, Welsum, Oudleusen en in Hessum.

De Vecht was een belangrijke handelsroute tussen Nederland en Duitsland. Omdat het op sommige stukken heel ondiep was, werd de zomp ontworpen. Hiermee werd van alles vervoerd, ook mensen.

Vroeger was het onmogelijk om een brand te blussen. Door de jaren heen zijn hier allerlei oplossingen voor bedacht. Zo werden de huizen gunstiger gebouwd en bedacht men manieren om de branden te blussen. Zo kwamen er brandemmers en brandspuiten en uiteindelijk ook brandweerkorpsen.

Er waren al lange tijd plannen voor het graven van een Overijssels Kanaal. Pas in 1885 werd er een kanaal gegraven. In Lemelerveld lag over het kanaal een ijzeren ophaalbrug. Het huidige voetbrugje doet hier aan denken.

Vroeger was Dalfsen een molenrijke gemeente. Tijdens de piek stonden er 14 molens in Dalfsen. Tegenwoordig zijn er nog 3 actief. Alle andere molens zijn afgebroken of verplaatst.

De familie Van Dedem had drie landgoederen in het bezit. De landgoederen Den Berg, ten zuiden van de Vecht bij Dalfsen, het Jagtlust in Ruitenveen en de Rollecate in Den Hulst, beide bij Nieuwleusen, waren op een gegeven moment alle drie eigendom van de familie Van Dedem.

Jan Arend Palthe liet naast de kerk een eigen huis bouwen toen hij dominee was in Nieuwleusen.

In de 19^e eeuw was koffie een gewild maar kostbaar artikel. Niet betaalbaar voor gewone mensen en daarom ontstonden er in Nederland aanvankelijk tientallen veelal kleinere fabriekjes voor cichoreipoeder als vervanging voor de dure koffie. Zo ook in Dalfsen en Den Hulst.

Aan het kanaal in Den Hulst werd "Firma B.J. van den Berg" opgericht, een rijwielhandel die al snel uitgroeide tot de Union Rijwielfabriek. Er werden op zeker moment tot wel 1.000 fietsen per dag gemaakt. Een verwoestende brand, financiële en bestuurlijke problemen maakten dat het bedrijf uiteindelijk failliet ging.

Rond 1900 waren de zuivelfabrieken in opkomst. Er werd veel geïnvesteerd in nieuwe technieken om te voldoen aan hogere kwaliteitseisen. Overal zag je grote fabrieksschoorstenen boven de dorpen uitsteken. De stoomfluit van de voormalige Coöperatieve stoomzuivelfabriek "Onderling Belang" herinnert nog aan deze maatschappelijke ontwikkeling.

Toen de eerste boeren zich vestigden in de omgeving van het Oosterveen, was er ook behoefte aan een school voor hun kinderen. In 1658 werd een school gebouwd. Marten Harms uit Dalfsen was de eerste schoolmeester.

In het werkkamp ‘De Vecht’ was plaats voor 192 mensen. Het was een werkkamp voor werkloze mensen tijdens de economische crisis. Tijdens de Tweede Wereldoorlog brachten de Duitsers eerst werkloze Joden uit Amsterdam onder in het kamp en daarna ook geëvacueerde mensen vanuit het kustgebied.

Door ontginning trokken steeds meer mensen naar het Nieuwe Leusen. Op het kruispunt van vier belangrijke wegen ontstond een dorpje. In 1878 werd hier een ambstwoning gebouwd voor de burgemeester.

Op 15 juni 1885 werd de N.V. Dedemvaartsche Stoomtramweg-Maatschappij opgericht. De tramlijn maakte het mogelijk om bijvoorbeeld verder weg boodschappen te doen of om naar de markt te gaan. In 1947 reed de tram voor het laatst. Een wagon is bewaard gebleven en compleet gerestaureerd.

Bij de bouw van het nieuwe gemeentehuis van Dalfsen is veel aandacht besteed aan kunst en kunstenaars uit de gemeente. Werk van bekende en minder bekende kunstenaars zijn overal in de gemeente te vinden.

Van Jan Masselink (1904-1984) is een kleine collectie schilderijen en tekeningen aanwezig in Museum Palthehof in Nieuwleusen, waaronder het hier afgebeelde werk.

Een korte wandeling van 2 kilometer langs alle plekken van historische betekenis door oud Dalfsen met de Westermolen als start- en eindpunt.

Rond Dalfsen zijn er 2 fietstochten van 23 en 25 kilometer met de Westermolen als start- en eindpunt. Langs de ene route verken je de omgeving aan de oostzijde van Dalfsen via het pontje van de Stokte naar Hessum. De andere route voert je ten zuiden van de Vecht naar de westzijde van Dalfsen via de stuw Vechterweerd.

Rond Dalfsen zijn er twee fietstochten van 23 en 25 kilometer met de Westermolen als start- en eindpunt. Langs de ene route verken je de omgeving aan de oostzijde van Dalfsen via het pontje van de Stokte naar Hessum. De andere route voert je ten zuiden van de Vecht naar de westzijde van Dalfsen via de stuw Vechterweerd.

De wandelroute met als start- en eindpunt café Kappers in Hoonhorst gaat ongeveer 12 km door het gebied van Hoonhorst en Lenthe.

De fietsroute van 25 km met als start- en eindpunt café Kappers in Hoonhorst voert langs de buitengebieden en landgoederen in de buurtschap Lenthe, Emmen en het dorp Hoonhorst.

Een historisch ommetje in en rond Lemelerveld met als start- en eindpunt het Kroonplein is een wandelroute van ongeveer 5 kilometer langs 20 herkenbare plekken en objecten uit de nog jonge geschiedenis van het dorp.

Deze fietsroute van om en nabij 20 kilometer met als start- en eindpunt het Kroonplein leidt door de omgeving terug naar het dorp Lemelerveld dat rond 1850 is ontstaan langs de oevers van het net aangelegde Overijssels kanaal.

Kies uit een wandelroute van 5 of 8 kilometer of loop ze aansluitend (13 kilometer). Lees op verschillende plaatsen op de route een gedicht dat speciaal is gecomponeerd voor die plek. Start- en eindpunt is bij het museum de Palthehof achter de Grote Kerk.

Fietsen door het heden en verleden van Nieuwleusen met het start- en eindpunt bij Museum Palthehof.

De wandelroute van bijna 11 kilometer door Oudleusen met als start- en eindpunt de Wiekelaar bij de kerk geeft een mooie indruk van de beziens- en wetenswaardigheden over dit oude dorp.

De fietsroute van 37 kilometer met als start- en eindpunt de Wiekelaar bij de kerk voert langs alle 32 boerderijen die in 2019 zijn voorzien van nieuwe naamborden met hun veelal oude erfnamen.

Reeds in 13e/14e eeuw wordt erve die Haer benoemd onder grootgrondbezitter de Bisschop van Utrecht. In 1376 is Jacob Creyenschote en Bette zijn vrouw eigenaar en wordt het erf verkocht aan jonkvrouw Agnes van Wolff, non in het Zwartewaterklooster.